Ихрам дегеніміз – үлкен және кіші қажылықты атқарар кезде ең бірінші орындалатын амал. Нақтырақ айтсақ, ихрам – мұсылманның құршылықты орындауға кірісу ниетінің көрінісі. Қажылық үшін адамның ихрамға кіретін белгілі айлары бар. Олар: шәууәл, зулқағда және зулхиджа айының бірінші онкүндігі. Ұмра үшін ешқандай шектеу жоқ, жылдың кез келген уақытында ихрамға кіруге болады.
Қажылық пен ұмраның ихрам арқылы басталуы
Қажылық пен ұмраның басталу сәтін қажының Миқатта ихрамға кірген сәті деуге болады. Миқат деп мұсылмандарға ихрам киюге қажетті арнайы тұрақтарды айтады. Пайғамбарымыз (с.а.у.) қажылық немесе ұмра қажылығын орындағандар үшін киім ауыстыруға қолайлы бес миқатты анықтады. Хадисте Пайғамбарымыз (с.а.у.) Мәдина тұрғындары үшін ихрамға кіретін жерді Зул-Хулейфа деп белгілегені айтылады. Сириядан келетіндерге – Жухфа, Нәждтен келетіндер үшін - Қарн әл-Маназил және Йемен тұрғындары үшін – Яләмләм. Бұл орындар қажылыққа немесе кіші қажылыққа барғысы келетіндердің барлығына арналған. Бірақ жоғарыда саналған жерлерге аталған аймақтардан басқа жерлерден де келеді. Ал Меккеге жақын жерде тұратындардың қажылық сапарлары жолға шыққан жерден басталады. Сондықтан Мекке тұрғындары Меккенің өзінде ихрамға кірулері керек. (Бұхари және Мүслим).
Меккеге келетін Қазақстан қажылары үшін үш бағыттың бірі қолданылады.
Бірінші нұсқа ұшақтың Жидда қаласына қонуын қамтиды. Содан кейін қажыларды Қасиетті қалаға аттанатын автобус алып кетеді. Бұл жағдайда қажылар ихрамға кіре алатын қолайлы жер - «Жухфа» миқаты. Негізінде, «қай жерден» емес, «қайсысының үстінен» деп айтқан дұрыс. Өйткені қажылар бұл жердің үстінен ұшақпен өтеді. Тиісінше, сіз миқатқа дейін ұшақта немесе одан да ертерек ихрам кие аласыз. Бірақ ихрам күйіне кіру әлі де дәл миқат үстінен ұшу сәтінде орын алады. Бұл туралы ұшқыштың өзі немесе стюардессалар хабарлайды. Жухфа миқаты Рабиғ қаласына жақын жерде орналасқан. Меккеге дейінгі қашықтық 183 шақырым.
Екінші нұсқа да Жиддаға қонуды қамтиды. Бірақ қажылар Меккеге емес, алдымен Мәдинаға сапар шегеді. Бұл қаланы аралаған соң автобус қайтадан қасиетті Меккеге қайтады. Бұл жағдайда Зул-Хулайфа миқаты таңдалады. Бұл Мәдина тұрғындарының миқаты. Бүгінде бұл жер «Абяр Әли» деп аталады. Ол Меккеден 450 шақырым жерде, Мәдина қаласының шетінде орналасқан.
Соңғы нұсқа - ұшақпен Дубай қаласына ұшу. Ол жерде қажылар үшін Меккеге апаратын автобустар келеді. Бұл жағдайда ихрамға кіру үшін «Қарн әл-Маназил» миқаты қолданылады. Бұл жер Меккеден 75 шақырым жерде, бүгінде «Әс-Сайл ул-кабир» деп аталатын жерде.
Басқа да миқаттарды балама ретінде пайдалануға болады. Мысалы, Йемен тұрғындары мен сол жақтан келетін қажылар үшін миқат орны - «Йәләмләм». Бұл миқат Меккеден 92 шақырым жерде орналасқан.
Тағы бір нұсқа - Ирак халқы үшін миқат орны болып табылатын «Зату ирк». Оның Меккеден қашықтығы сәл ұзағырақ – 94 шақырым.
Қасиетті Мекке тұрғындары немесе қонақтары үшін Миқатқа барудың қажеті жоқ. Өйткені миқат - бұл олардың үйі. Яғни, үйден қажылық үшін ихрамға кіруге болады. Кіші қажылық үшін ихрамға кіру қажет болса, Меккеден шығып, Танғим аймағына бару керек. Жидда, Мустраур, Бәдр және Мекке мен миқат аймағының арасында орналасқан басқа қалалардың тұрғындары да өз үйлерінен ихрамға кіре алады.
Қажылық немесе ұмраны орындау - ихрамға кіруді білдіреді
Қажы миқаттан өтіп бара жатып, ихрамға әдейі кірмеген жағдайда, ол жіберіп алған жеріне барып ихрамға кіріп, кері қайтуға міндетті. Әйтпесе, Меккеде қой шалу міндеті жүктеледі. Малдың еті кедейлерге таратылуы керек.
Қажылыққа баратын адам қажылық немесе ұмра жасауға ниет етіп, құрлық арқылы миқатқа келсе, ғұсыл алуы керек. Қарапайым сөзбен айтқанда - душ қабылдап, хош иіс жағуды ұмытпаңыз. Әрі қарайғы әрекеттер адамның жынысына қарай өзгереді. Ер адамдар екі ақ, таза киім кию керек (изар және рида), олардың бірін иығын жауып, екіншісін беліне орайды. Әйелдердің ихрамға кіруі үшін арнайы киім жоқ, басты шарт – әурет жерлерін толық жауып тұратын киім кию. Яғни, бет пен қолды есептемегенде, бүкіл денені жабуы тиіс. Әйел адамдар түрлі түстегі киімді киіп жүре алады. Ең бастысы, көз тартатындай, басқалардың назарын аударатындай болмау керек.
Ихрам кигеннен кейін «Ләббәйка умратан мутаматтиған биһа иләл хадж» деп ихрамға ниет айту керек. Бұл «тәмматту қажылығының» ниеті. Бөлек ихрам пайдаланылған жағдайларда қолданылады. Яғни, мұсылман алғашында ұмра жасау үшін ихрамға оранады. Ол аяқталғаннан кейін ихрам күйінен шығып, қажылық уақыты басталғанда бұл күйге қайта кіреді.
Киінген кезде «Ләббайка умратан уа хаджан» деген сөздерді айтып, «қыран қажылығына» ниет етеді. Бұл жағдайда алдымен ұмра қажылығын жасайды, одан кейін қажылық бірден орындалады, яғни амалдар арасында ихрамнан шықпайды.
Соңғы нұсқа – «Ләббайка хаджан» деген ниетпен «ифрад қажылығы». Бұл түрге ұмраны орындамай қажылық жасау жатады. Яғни, ихрамға кірген қажы бірден қажылық парызын өтейді.
Алғашқы екі жағдайда ниет уәжіп болса, соңғы жағдайда олай емес. Кіші қажылық жасау үшін «Ләббайка умратан» ниеті қолданылады.
Ихрамға кірер алдында не істеу керек?
Үлкен немесе кіші қажылық үшін ихрам күйіне ену миқатта ихрамға оранудан емес, одан әлдеқайда ертерек басталады. Ихрам күйіне дұрыс кіруге әсер ететін бірнеше ереже бар. Ол үшін:
• Бет түктерін қысқарту, қолтық асты мен шап аймағындағы түктерді (толығымен) қыру.
• Қол, аяқ тырнақтарын міндетті түрде кесу.
• Ер адамдар жіппен тігілген барлық киімдерді шешіп, екі материал болып табылатын ихрам киюлері керек;
• Әйелдерге паранжа, қолғап киюдің қажеті жоқ. Бейтаныс адамдардың арасында болғанда ғана бетін орамалдың шетімен жабуына болады. Хош иісті заттарды өзгелерге сезілмейтіндей пайдалануға болады.
• Дәрет (ғұсыл) алғаннан кейін ер адамдар хош иісті зат жағуына болады (бірақ міндет емес), бірақ киімге жағуға болмайды.
Мұсылман адам жоғарыда аталған амалдардан өткеннен кейін өзі ойлап жүрген қажылық түріне ниеттенеді. Осы ниеті арқылы ихрамға кіреді. Егер ниеті намаз уақытымен сәйкес келсе, алдымен намазын орындап, содан кейін ғана ихрамға кіру керек. Басқа уақытта ихрам күйіне кіргеннен кейін екі рәкат намаз оқуға болады.
Ихрамға әуе көлігі арқылы кіру
Барлық қажылардың дәл миқат орнында ихрамға кіру мүмкіндігі бола бермейді. Кейбіреулер қажылық немесе ұмра үшін ұшақпен немесе теңіз арқылы барады. Тиісінше, кеме капитаны немесе стюардессалар қажыларға миқатқа жақындағаны туралы хабарлайды. Алынған ақпараттан кейін адамдар ихрам кие алады, ал миқатқа жеткенде ниет сөздерінің бірі айтылуы керек, тәлбияны дауысын көтеріп айтады.
Айта кету керек, қажы өз елінде алдын-ала ихрам киюге құқылы, бұл жағдайда көлік миқат шекарасынан өткен сәтте, тәлбия сөздерін айтқан кезден бастап қажылығы басталған болып саналады.
Тәлбия сөздерін айту тек ер адамдарға жүктеледі. Тәлбия: «Ләббәйк Аллаһумма ләббәйк, ләббәйкә ләә шәрикә ләкә ләббәйк. Иннәл-хамдә уән-ниғмәтә ләкә уәл-мулк. Ләә шәрикә ләк». (Аудармасы: «Міне, мен Сенің алдыңдамын, уа, Алла! Міне, мен Сенің алдыңдамын! Сенің серігің жоқ, міне, мен сенің алдыңдамын! Расында, барлық мақтау, рақымдылық және құдірет Саған тән, Сенің серігін жоқ»).
Қажылық тәлбиясы ихрамға кірген сәтте айтылады және құрбан айтта Джамрат ул-Ақабада тас лақтыру басталғанға дейін жалғасады. Ұмрада болса, тәлбия сөздері ихрамға кірген сәттен бастап тауаптың басына дейін айтылады.
Ихрам күйінде не істеуге тыйым салынады?
Ихрамға кірген мұсылмандар үшін белгілі ережелер, дәлірек айтсақ, тыйымдар бар. Мысалы, сіз тырнағыңызды немесе шашыңызды қысқарта алмайсыз, бұлар ихрамға дайындық кезеңінде жасалатын істер. Дегенмен, егер шаш өздігінен түсіп қалса, бұл болады. Сондай-ақ, хош иісті заттарды киімге де, денеге де қолдануға болмайды. Егер бұрын жағылған иіс сақталған болса, онда алаңдайтын ештеңе жоқ. Сондай-ақ келесі ережелерді ескеріңіз:
- Мекке мен Мәдинада өзіне болсын, басқаға көмек ретінде болсын жануарларды аулауға тыйым салынған. Бұл тыйым ерлерге де, әйелдерге де қатысты.
- Сондай-ақ Мекке мен Мәдинада ағаштарды сындырып, шөпті жұлуға болмайды. Бұл ереже де ер мен әйел екеуіне де қатысты.
- Көшеде ақша, күміс және басқа заттарды алуға да тыйым салынады. Алайда, егер мұсылман бір заттың табылғанын хабарласа, бұған тыйым салынбайды.
- Сондай-ақ, Пайғамбарымыздың (с.а.у.): «(Ихрамда) көйлек, тақия, шалбар, баспен бірге денені жабатын кез келген киім және аяқты толық жауып тұратын аяқ киім киюге болмайды. Қажы сандал таппаса, тобықтан төмен кесілген былғары аяқ киім кисін және шафранмен немесе сары ағашпен боялған киімдерді кимесін». (Бұхари және Муслим).
- Сондай-ақ ихрамдағыларға жыныстық жақындық, әйелге құмарлықпен қол тигізу, неке қию, қыз айттыру харам.
- Әйелдерге қолғап, паранжа немесе никаб киюге рұқсат етілмейді. Бірақ бейтаныс ер адамдар жақын жерде болған кезде орамалдың шетімен жүзін жасыруға тыйым салынбайды.
- Ер адамдарға бас киім киюге болмайды. Алайда, егер ұмытып кисе, онда айыбы жоқ, ең бастысы есіне алған кезде бас киімін шешу.
- Жіппен тігілген киімдерді киюге де қатаң тыйым салынады. Біз тек жейде мен шалбар туралы ғана емес, сонымен қатар аяқ киім туралы да айтып отырмыз. Бірақ, ихрамға кірген кезде қажыда сандал болмаса, аяқ киімге рұқсат етіледі. Изарда да солай, егер ондай мата болмаса, шалбар киюге болады.
Қажыларға сағат, сақина, көзілдірік тағуға, сондай-ақ есту аппараттарын немесе құлаққап пайдалануға болады. Сондай-ақ күн сәулесінен қорғайтын қолшатырды қолдануға тыйым салынбайды. Шашты жууға немесе душ қабылдауға да тыйым салынбайды. Сондай-ақ түрлі медициналық процедураларға, мысалы, таңғыштарды ауыстыруға тыйым жоқ.