Қажылықты бірнеше кезеңге бөлуге болады. Оның ұзақтығы 13 күн. Күндерге бөлінген бірнеше кезең бар. Алдымен, мұсылманның қажылықтың белгілі күндерінде орындауы қажет негізгі амалдарын атап өткен жөн.
Бірінші кезең – зулхиджаның бірінен сегізіне дейінгі аралық. Мұнда қажыдан мыналар талап етіледі:
• Меккеге барар жолда ихрам кию;
• Қала ішінде орналасқан қонақүйде орналасу;
• Әл-Харам мешітіне бару.
Мешітке бару туралы толығырақ айтар болсақ, мешітке дұға оқып, оң аяқпен кіру керек. Содан кейін Қағбаны айналып өту, дұға оқумен бірге 7 рет айналу амалы бар. Кейін Сафа мен Мәруа арасында жүгіру (7 рет), зәмзәм ішу парыз болып саналады. Мешіттен шыққан соң ең жақын шаштаразда шаш алдырып, жамағатпен парыз намазын оқиды. Бұл кезеңнің соңында қонақ үйге қайтып, ихрамды шешіп, киімін ауыстырады.
Одан әрі зулхиджа айының 8-ші күніндегі парыз амалдар орындалады. Күн шыққан бойда қайтадан ихрамға оранып, Мина жазығына бару керек. Қажы күні бойы Минада құлшылық жасап, жамағатпен намаз оқиды. 9-шы күні төмендегі амалдар орындалады:
• Таң намазы және Арафат тауына бару;
• Намир мешітінде бесін намазы;
• Дұға, зікір оқу және истиғфар айту;
• Құптан намазы және Муздалифаға аттану.
Зулхиджа айының 10-ы да қажыға бірқатар міндеттер жүктейді. Алдымен таң намазы оқылады, содан кейін Минаға аттанады. Жамарат әл-Ақабаға жеті тас лақтыру парыз. Одан кейін қажының өзі немесе оны алдын ала сеніп тапсырған адамы атқаратын құрбандық шалу амалы келеді. Содан кейін тағы шаш алып, ихрамды шешіп, шатырда киімдерін ауыстырады. Соңында қажы әл-Харамға барар жолды күтеді, онда ол тауаф пен сағи жасау керек.
Соңғы күндер (зулхиджа айының 11-13 арасы) бірнеше амалдан ғана тұрады, атап айтқанда:
• Бесін намазын оқу;
• 3 жамаратқа бару;
• Қайтудан бұрын қоштасу тауапын жасау.
Осымен қажылық аяқталады. Түрлі амалдардың көптігіне қарамастан, қажының шатасып кетуі мүмкін емес. Барлығы ретімен, өз уақытымен жүреді.
Қажылықтың бірінші күні қалай өтеді?
Қажылықтың басталуы зулхиджа айының 8-ші күні болып саналады, ол күннің аты «тәруия күні». Қажылық амалдары күн шығып, ихрамға орану қажет болған кезде басталады. Алдымен душ қабылдап, хош иіс сеуіп, намаз оқиды. Одан кейін уақытша қалатын жерде ихрам киеді. Егер қыран және ифрад қажылықтарын жасаса, қажы үнемі оның ішінде болғандықтан ихрамға кіру қажет емес.
Бірінші күні: Мина жазығындамыз
Әрі қарай, сіз бесін намазының уақыты кірмей тұрып Мина жазығына баруыңыз керек. Минада бесін, екінді, ақшам және құптан намаздары оқылады. Айта кететін жайт, төрт ракағаттық намаздар екі ракағатқа ауысады. Қажылар Минада түнеп, таң намазын оқып, күн шыққан соң Арафат тауына шығады.
Қажылықтың екінші күні не істеу керек?
Келесі кезең – «Араф күні». Ол зулхиджа айының 9-шы күні таң намазынан кейін басталады. Қажылар күн шыққанын күтіп, Арафат тауына баруы керек. Құр әбігерге салынбай, барлығын байсалдылықпен, зікір айтып, құран оқып жүзеге асырады.
Арафатта тұру
Қажылықтың парызы Арафатта тұру, егер бұл амал жасалмаса, онда қажылық жасалған болып саналмайды. Бұған қоса кітаптарда айтылғандай, таң атқаннан кеш батқанға дейін тұру керек.
Ең дұрысы, қажының бесін намазына дейін «Намир» мешітінің маңына келуі. Бесін уақытында бір азан мен екі қамат оқу керек. Одан әрі имам құтба оқып, қажыларға нұсқау беріп, бесін мен екінді намаздарын біріктіріп, әрқайсысын екі ракағатқа қысқартып оқиды.
Мына нәрселерді есте сақтау маңызды. Біріншісі, Арафат тауының аумағынан күн батқанша шықпау. Екіншіден, Намир мешітінде болған кезде оның ішіндегі нұсқауларға мұқият қарау, өйткені шығыс жағы Арафат тауының шекарасынан асып кетеді.
Арафат күні қажылардың жіберетін негізгі қателіктері
Бұл күннің маңыздылығын ескерсек, тіпті болмашы қателіктің өзі қажылықтың жарамсыз болуына әкеп соғуы мүмкін. Мына нәрселерге мұқият болу керек:
• Арафаттан күн батқанға дейін кетіп қалып, кейін муздалифаға барса да Арафаттан кетіп қалғандықтан, бұл қажылықты бұзу болып табылады.
• Ешбір жағдайда дүрбелең тудырмау керек, Арафат тауына көтерілу кезінде асықпау керек, тек сабырлық пен байсалдылық қажылық парызын лайықты түрде өтеуге көмектеседі.
• Ең үлкен қателік – дұға кезінде тау жаққа қарап дұға жасау.
Муздалифа жазығына сапар
«Арафат күні» аяқталғаннан кейін келесі кезең – Муздалифа жазығына қажылық басталады. Ол жерде ақшам мен құптан намаздарын біріктіріп, қысқартып оқу керек. Түнді Муздалифада өткізеді. Тәлбияны жиі айтып, шүкірлік етіп, Алланы зікір етеді.
Бұл жерде де жиі жасалатын кейбір қателіктер бар. Бұл қателіктердің көбі кейінірек қажет болатын ұсақ тастарға қатысты. Нақтырақ айтсақ:
- Алдымен намаз оқу керек, содан кейін ғана тастарды жинауға кірісу керек;
- Жамарат үшін тек Муздалифадан жиналған ұсақ тастар ғана жарамды деген ойдан арылу керек;
- Жиналған тастарды жумаған дұрыс, өйткені мұны Пайғамбарымыздың (с.а.у.) жасағаны туралы ешқандай дерек жоқ.
Қажылар Муздалифада түнеп шыққан соң сол жерде таң намазын оқиды. Бұл – сүннет. Әйелдер, балалар және әлсіреген адамдар таңға дейін күтпей, түн ортасынан кейін Минадағы шатырларына баруларына болады.
Қажылықтың үшінші күні не істеу керек?
Зулхиджа айының 10-шы күні қажылықтың үшінші күні басталғанын білдіреді. Таң намазынан кейін қажы әл-Машғар ул-харам тауында тоқтап, сол жерде біраз тұрады. Құбыла жақққа қарап, Алланы еске алады. Мина жазығына күн шыққанға дейін бару керек. Жолда жеті ұсақ тас жинап алады. Бұлар Жамарат әл-Ақабаға лақтыру үшін қажет болады. Қажы осылайша тәлбия айтып, Алланы еске алып, жазыққа барады. Ал келесі күндерге арналған тастарды Мина жазығында жинау керек.
Мина жазығына келу
Қажылар жазыққа жеткенде бірден Меккеге жақын орналасқан Жамарат әл-Ақабаға асығу керек. Мақсатқа жақындағанда талбияны тоқтатып, содан кейін қабырғаға жеті тас лақтыру керек. Барлығын бірден емес, бір-бірден лақтыру маңызды. Өйткені тастардың қабырғаға соғылуы емес, лақтырылуы маңызды. Әрбір тасты Алланы ұлықтап, «Аллаһу әкбар» деп айтып лақтырған абзал. Жамарат әл-Ақабаға соңғы лақтырылған тастан кейін: «Аллаһу әкбар Аллаһу әкбар Аллаһу әкбар Лә иләһә иллаллаһу Аллаһу әкбар Аллаһу әкбар уа лиллаһ ил-хамд» деген сөздермен Ұлы Жаратушыны ұлықтайды.
Келесі қадам - құрбандық шалу. Құрбандыққа үш малдың бірін шалуға болады: қой, сиыр, түйе. Құрбандықтың етін жеп, кедейлерге таратады. Қазіргі уақытта құрбандықты кісінің өзі шалуының қажеті жоқ, бұл амалды атқарумен айналысатын арнайы фирманың қолына беруге болады.
Құрбандық құрбан айттың бірінші күніне келеді. Бұл күні мұсылмандар дүниенің қай жерінде болсын, қуанышпен, құрметпен құрбан шалу арқылы айттасып, Аллаға жақындайды.
Шаш алу немесе қысқарту
Зулхиджа айының 10-шы күні қажы шашын алады. Шашты толықтай алуға немесе сәл қысқартуға болады. Ерлер үшін біріншісі жақсырақ, ал әйелдерге шаштарын аздап қысқартуға ғана рұқсат бар. Кесілген шаштың ұзындығы кем дегенде бір елі болуы керек.
Шаш алғаннан кейін ихрамды шешіп, күнделікті киімдерін кию керек. Дәл осы сәтте ихрам күйінен жартылай шығу орын алады. Яғни, мұсылманға әйелімен қатынастан басқа барлық нәрселерге рұқсат етіледі. Алдымен киім ауыстырып алып, одан кейін шаш алуға да болады. Бірақ бірінші айтылғаны абзалырақ.
Зулхиджа айының 10-күнінде қандай қателіктер орын алуы мүмкін?
Негізінде, барлық қателіктер тас лақтыру амалына қатысты, қалған амалдарда айтарлықтай үлкен мәселелер бола бермейді. Кей адамдарда тас лақтыру шайтанды қудалауды білдіреді деген пікір қалыптасқан, сәйкесінше олар шайтанды қарғап, ашуға беріліп кетеді. Дегенмен, тас лақтыру амалы тек Алланың атын айтумен ғана жүзеге асады.
Көпшілік қасиетті борышын өтеу үшін асығыс заттарын тастап, тезірек жүгіргенді ұнатады. Алайда мұндай әрекеттер басқа қажыларға қиындықтар туғызуы мүмкін. Сабырлы, байсалды болу маңызды, өйткені тек осылай ғана Алланың мейірімінен үміт артуға болады.
Тым үлкен тастарды немесе басқа заттарды пайдалану жиі кездесетін қателіктің бірі. Кейбіреулер заттың өлшемі Аллаға деген махаббаттың деңгейін көрсетеді деп есептейді. Бірақ шын мәнінде бұл пайғамбар тыйым салған, дінде шектен шыққандық болып саналады. Қажылық кезінде салмақтылық мен мейірімділік маңызды.
Қажылықтың келесі маңызды шарты
Тауаф әл-ифада орындалмаса, қажылық аяқталмаған болып саналады. Осы себепті бұл амалды жіберіп алмау маңызды. Тас лақтырғаннан кейін айт күні таңертең Меккеге бару керек. Дәл сол жерде тауаптың жеті айналымы орындалады. Амалдар қай қажылықтың орындалатынына тікелей байланысты. Таматту қажылығы үшін де 7 рет сағи жасау керек. Ифрад немесе Қыран қажылығына келер болсақ, онда Меккеге келгеннен кейін бірден тауап жасаудың қажеті жоқ, тауап амалын Құрбан айының төртінші күні Минадан оралғанда орындауға болады.
Тауаптан кейін, құрбан айт күні қажыға ихрам жағдайында тыйым салынған барлық нәрселерге, оның ішінде әйелімен жақындасуға да рұқсат етіледі.
Зүлхиджа айының 11-13-ші күндеріндегі құлшылықтар
Бұл күндерді «ташриқ күндері» деп атайды. Басталуы зулхиджа айының 11-і түннің кіруімен, 13-ші күнмен аяқталады. Демек, ташриқ күндері қажылықтың 4-6 күндері немесе Құрбан айттың 2-4 күні болып саналады. Бұл күндері қажылық парызын өтеген әрбір мұсылман не істеуі керек? Шын мәнінде, бұл күндердегі амалдар өте қарапайым.
Тауаф әл-ифада шартын атқарғаннан кейін, құрбандық шалатын күні қажы Минаға оралуы керек. Мина ташриқтың үш күнінде мұсылманның тұратын жеріне айналады. Қажы асығыс болған жағдайда үш түн түнемей-ақ, тек екі түн түнеуі жеткілікті.
Ташриқ күндері кезінде әрбір мұсылман ұстануға тиісті амалдар бар:
• Таң намазы жамағатпен оқылады. Намазды шатырларда оқуға да болады, бірақ мешітке барып оқыған жақсырақ.
• Зікір, дұға арқылы Алланы жиі еске алу керек.
• Күн тас төбеден ауғанда бесін намазын оқып, үш жамараға да тас лақтыру керек. Әр лақтырған сайын «Аллаһу әкбар» деп Аллаға мадақ айтуды ұмытпаңыз. Сондай-ақ басқа қажылармен жанжалдаспау, тыныштықты сақтау маңызды.
• Мүмкіндігі болса, қалаға көлікпен барып, кешке дейін әл-Харам мешітінде болып, парыз, нәпіл намаздарын оқып, сол жерде тауап жасағаны абзал.
• Егер Минада үш күн тұру мүмкін болмаса, онда екі күнмен шектелуге болады. Бақара сүресінің 203-аятына назар аударсақ: «Санаулы күндерде (ташриқтың үш күні) Алланы зікір етіңдер. Күнәдан сақтанған кісіге (Минадағы ғибадатты) асығып екі күнде бітірсе оқасы жоқ. Кешіксе де күнәсі жоқ. Алладан қорқыңдар әрі Аллаға қайтарылатындарыңды біліңдер.
Минадан бір күн бұрын шыққандар үшін зулхиджа айының 12-ші күні күн тас төбеден өткеннен кейін үш жамараның әрқайсысына тас лақтыру керек. Содан соң күн батқанға дейін Минадан кету керек. Әйтпесе, Минада зулхиджаның 13-іне дейін тағы түнеу керек болады. Бұл ереже белгілі себептермен Минадан шыға алмағандарға қатысты емес. Мәселен, жолдағы кептеліс күн батқанша аумақтан шығуға мүмкіндік бермесе, бұл жағдайда түнеп қалудың қажеті жоқ.
Қажылықтың соңғы шарты
Соңғы шарт – қоштасу тауапы. Бұл амалдан нифас (сол уақытта босанған) және хайыз (етеккір) жағдайындағы әйелдер ғана босатылады.
Минада түнеп шыққан соң, Қағбаны айналып тауап жасау үшін Меккеге бару керек. Бұл амалды «қоштасу тауапы» деп атайды, өйткені ол қажылықтың аяқталу рәсімі болып табылады. Пайғамбарымыз (с.а.у.) айтқандай: «Сендердің ешқайсыларың (Қағбада) соңғы парызын орындамайынша (Меккеден) шықпаңдар».
Қоштасу тауапын қасиетті Меккеде жасағаннан кейін қажы туған жеріне қайта алады. Қажылық аяқталған және мұсылман тарапынан қажылық шарттарын бұзу орын алмаған жағдайда сахих (дұрыс) болып саналады.
Қажылыққа алғаш рет барушыларға кеңестер
Әрине, қажылықтың қыр-сырымен бәрі бірдей таныс емес, сондықтан біраз қобалжу мен толқу заңды. Уайымдамаңыз, сізге көмектесетін адамдар әрқашан жақын жерде. Дегенмен, біз қажыларға бірнеше кеңес береміз:
• Қажылық бағдарламасына Мәдина мүнаууараға да бару кірсе, зәмзәмді Меккеде алмаған жөн, Мәдинаға кетер алдында ғана алғаныңыз дұрыс.
• Зәмзәмді үлкен көлемде емес, оралған сыйлық түрінде сатып алған дұрыс.
• Өзіңізбен бірге көп мөлшерде су алмағаныңыз жөн. Көбінесе қажылар өздерімен бірге алып кететін сөмкелері өте көлемді болады, ал ұшақ шамадан тыс жүктелген кезде басқаруды жоғалту қаупі бар.
• Мисуақты сатып аларда, герметикалық орамасына назар аудару керек. Өйткені бұл жағдайда ол пайдалы қасиеттерін жақсырақ сақтайды.
Осындай қарапайым ережелер қажылықты жақсы өткізуге мүмкіндік береді.